आतां तरी पुढें हाचि उपदेश: आयुष्याचा सदुपयोग आणि चित्तशुद्धी
आतां तरी पुढें हाचि उपदेश: आयुष्याचा सदुपयोग आणि चित्तशुद्धी
या अभंगातून तुकाराम महाराज सांगतात की, मनुष्यजन्म हा अत्यंत मौल्यवान आहे. त्याचा नाश न करता, चित्तशुद्धी आणि एकाग्र भक्तीचा व्यापार करून तो सार्थक करावा.
१. आयुष्याचा उपदेश आणि कळकळीची विनंती
आतां तरी पुढें हाचि उपदेश । नका करूं नाश आयुष्याचा ॥१॥
काळजीपूर्वक उपदेश: महाराज सांगतात की, आतापर्यंत जे झाले ते विसरा, पण 'आतां तरी पुढें हाचि उपदेश' (आता यापुढे तरी माझा हाच उपदेश स्वीकारा).
जीवनाची किंमत: सर्वात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे 'नका करूं नाश आयुष्याचा' (आपल्या या मौल्यवान मनुष्यजीवनाचा स्वतःच्या हाताने नाश करू नका). हा नाश म्हणजे जीवन व्यर्थ सांसारिक गोष्टींमध्ये घालवणे आणि परमार्थ न करणे. कारण मनुष्य जन्म हा पुन्हा मिळणार नाही.
प्रेरणा: हा उपदेश अत्यंत कठोर किंवा तात्विक नसून, अत्यंत कळकळीचा आहे.
२. नम्रता आणि चित्तशुद्धीचे आवाहन
सकळांच्या पायां माझें दंडवत । आपुलालें चित्त शुद्ध करा ॥ध्रु.॥
नम्रतेचे शिखर: हा अभंगाचा मुख्य आधार आहे. तुकाराम महाराज स्वतःला मोठे न मानता, 'सकळांच्या पायां माझें दंडवत' (मी सर्वांच्या पायावर दंडवत घालतो) असे म्हणतात. ते भक्तांना उपदेशाच्या उच्चासनावरून न सांगता, अत्यंत नम्रपणे आणि विनयशीलतेने विनंती करतात.
साधनेचा आधार (चित्तशुद्धी): ही नम्रता दर्शवून ते सांगतात की, तुम्ही 'आपुलालें चित्त शुद्ध करा' (तुमचे अंतःकरण शुद्ध करा). कोणतीही साधना, कोणताही परमार्थ करण्यापूर्वी चित्तशुद्धी (मनाची निर्मळता, मत्सर, क्रोध आणि वासना यांचा त्याग) आवश्यक आहे. शुद्ध चित्त हाच परमार्थ साधनेचा पाया आहे.
३. एकाग्र मन आणि देवाचे चिंतन
हित तें करावे देवाचें चिंतन । करूनियां मन एकविध ॥२॥
खरे हित: माणसाचे खरे 'हित' (कल्याण, फायदा) कशात आहे? ते आहे 'देवाचें चिंतन' (परमेश्वराचे नामस्मरण आणि स्मरण) करण्यात. संपत्ती किंवा लौकिक यश हे हित नाही.
चिंतनाची पद्धत (एकाग्रता): हे चिंतन कसे करावे? 'करूनियां मन एकविध' (आपले मन एकाग्र करून, एकनिष्ठेने, इतर विषयांमध्ये न भटकता). एकाग्र मन हेच नामस्मरण आणि ध्यान साधण्याचे आवश्यक तत्त्व आहे.
४. जीवनाचा खरा व्यापार (The True Business of Life)
तुका म्हणे लाभ होय तो व्यापार । करा काय फार शिकवावें ॥३॥
व्यापाराची उपमा: तुकाराम महाराज स्वतःचा अनुभव सांगतात: जीवनातील सर्वात महत्त्वाचा 'व्यापार' (व्यवहार, कार्य) कोणता आहे? ज्यामुळे 'लाभ होय' (अंतिम फायदा/मोक्ष/आत्मिक कल्याण) होतो, तोच करा.
अंतिम उपदेश: हा लाभ म्हणजे नामस्मरण आणि ईश्वरचिंतन. हाच खरा 'नफा' देणारा व्यापार आहे. 'तुका म्हणे' या अंतिम चरणातून ते सांगतात की, एकदा हे सत्य समजल्यावर, यापेक्षा 'काय फार शिकवावें' (यापेक्षा अधिक काय शिकवण्याची गरज आहे?).
निष्कर्ष: जो व्यापार (नामस्मरण) तुम्हाला जन्म-मृत्यूच्या फेऱ्यातून मुक्त करतो, तोच करा.
टिप्पण्या
टिप्पणी पोस्ट करा