संत तुकाराम महाराजांचा अभंग: 'मृगजळ दिसे साचपणा ऐसें'
संत तुकाराम महाराजांचा अभंग: 'मृगजळ दिसे साचपणा ऐसें'
(माया, कर्म आणि अंतिम सत्य)
या अभंगातून तुकाराम महाराज लोकांना मोह सोडून आत्मिक हिताचा विचार करण्याचा आणि सत्कर्म करण्याचा उपदेश करतात.
१. मृगजळ आणि व्यर्थ धावपळ (The Illusion of Maya)
मृगजळ दिसे साचपणा ऐसें । खोटियाचें पिसें ऊर फोडी ॥१॥
सखोल अर्थ: महाराज सांगतात की, हे जग आणि जगातील भोग 'मृगजळ' (Mirage) प्रमाणे आहेत. ज्याप्रमाणे वाळवंटात मृगजळ 'साचपणा ऐसें दिसे' (खऱ्या पाण्याची) आभास निर्माण करते, त्याचप्रमाणे ही माया क्षणिक सुखांचा खोटा आभास निर्माण करते.
परिणाम: या 'खोटियाचें पिसें' (या खोट्या सुखांच्या वेडामुळे) माणूस आयुष्यभर व्यर्थ धावपळ करतो आणि शेवटी 'ऊर फोडी' (त्याचे हृदय तुटते/दुःख प्राप्त होते). आयुष्यभर धावूनही त्याला खरे पाणी (शांती/आनंद) मिळत नाही.
निष्कर्ष: मोह आणि आसक्ती हीच दुःखाचे मूळ कारण आहे.
२. आत्मिक हिताचा त्वरित विचार (Immediate Need for Self-Reflection)
जाणोन कां करा आपुलाले घात । विचारा रे हित लवलाहीं ॥ध्रु.॥
सखोल अर्थ: तुकाराम महाराज लोकांना प्रश्न विचारतात: अरे माणसांनो, हे जग खोटे आणि क्षणभंगुर आहे हे 'जाणोन' (माहीत असूनही), तुम्ही 'कां करा आपुलाले घात' (स्वतःचा नाश/नुकसान का करून घेत आहात)?
उपदेश: आता तरी जागे व्हा आणि 'लवलाहीं' (लगेच/त्वरित) 'विचारा रे हित' (तुमचे खरे आत्मिक हित काय आहे, याचा विचार करा).
निष्कर्ष: मानवी जीवन क्षणभंगुर असल्याने, आत्मिक कल्याणाचा विचार करण्यात विलंब करणे योग्य नाही.
३. कर्म आणि प्रारब्ध (The Principle of Karma)
संचित सांगातीं बोळवणें सवें । आचरलें द्यावें फळ तेणें ॥२॥
सखोल अर्थ: तुमच्यासोबत केवळ एकच गोष्ट कायम राहते, ती म्हणजे 'संचित' (तुमचे संचित कर्म). तुमच्या जीवनातून 'बोळवणें सवें' (तुमच्या निरोपावेळी किंवा मृत्यूनंतर) तुमचे संचित कर्मच तुमच्यासोबत जाते.
परिणाम: या कर्मानेच ('फळ तेणें द्यावें') तुम्हाला आचरलें (तुमच्या आचरणाचे) फळ द्यावे लागते. या जन्मात केलेली प्रत्येक कृती (चांगली किंवा वाईट) तुमच्या पुढील प्रवासात तुमच्यासोबत असते.
निष्कर्ष: संपत्ती, नातेवाईक किंवा मोह क्षणिक आहेत, पण कर्म हे एकमेव शाश्वत सत्य आहे, जे तुम्हाला पुढचा जन्म निश्चित करते.
४. अंतिम संबंध आणि सत्य (The Ultimate Truth of the Body)
तुका म्हणे शेखी श्मशान तोंवरी । संबंध गोवरी अंगीं सवें ॥३॥
सखोल अर्थ: तुकाराम महाराज अंतिम सत्य स्पष्ट करतात: 'तुका म्हणे शेखी श्मशान तोंवरी' (तुकाराम महाराज म्हणतात, शेवटी मानवाचा संबंध फक्त श्मशानापर्यंतच टिकतो).
अंतिम त्याग: तुमच्या सर्व मालमत्ता, नातेसंबंध आणि देहाचे लाड श्मशानात संपतात. तेथे तुमच्यासोबत काय जाते? 'संबंध गोवरी अंगीं सवें' (तुमच्या देहाचा शेवटचा संबंध फक्त गोवरी (शेणी) किंवा लाकूड यांच्यासोबतच असतो). गोवरी किंवा लाकूडच तुमच्यासोबत जळतात.
निष्कर्ष: श्मशानात जाळण्यासाठी गोवरीचा संबंध जोडण्याऐवजी, जीवन असतानाच सत्कर्म (संचित) आणि नामस्मरण यांवर लक्ष केंद्रित करा. या क्षणभंगुर देहावर आणि मोहांवर व्यर्थ ऊर्जा खर्च करू नका.
अंतिम संदेश:
हा अभंग मानवाला सतर्क करतो की, मायेच्या खोट्या सुखांना सत्य मानून स्वतःचा नाश करू नका. लगेच सत्कर्म करा, कारण आयुष्यात फक्त कर्म आणि परमात्माचे नाम हेच तुमच्यासोबत शेवटपर्यंत राहतात.
टिप्पण्या
टिप्पणी पोस्ट करा