संत तुकाराम महाराज यांचा अभंग: 'जया घडली संतनिंदा'
संत तुकाराम महाराज यांचा अभंग: 'जया घडली संतनिंदा' (अतिशय सखोल स्पष्टीकरण)
या अभंगात, तुकाराम महाराज केवळ संतांची निंदा करणाऱ्या लोकांपासून दूर राहण्याचा व्यावहारिक सल्ला देत नाहीत, तर ते एका गहन आध्यात्मिक तत्त्वाचे विवेचन करत आहेत. ते सत्संग (चांगल्या लोकांची संगत) आणि कुसंग (वाईट लोकांची संगत) यातील फरक आणि त्यांचा आत्म्यावर होणारा परिणाम समजावून सांगत आहेत.
१. बोलायाचा त्यासीं । नको संबंध मानसीं ॥१॥
अतिशय सखोल अर्थ: 'बोलायाचा त्यासीं नको संबंध' ही वरवरची गोष्ट आहे. खरा संदेश 'मानसीं' (मनातून) संबंध न ठेवण्याचा आहे. तुकाराम महाराज सांगतात की, ज्या व्यक्तीच्या विचारांमध्ये नकारात्मकता, द्वेष आणि निंदा भरलेली आहे, त्यांच्याशी केलेला साधा संवादसुद्धा आपल्या मनावर सूक्ष्म परिणाम करतो. विचार हे सूक्ष्म ऊर्जा आहेत. निंदकांच्या नकारात्मक ऊर्जेचा प्रभाव आपल्या आत्मिक शांततेवर पडतो. त्यामुळे, त्यांचे बोलणे ऐकणे किंवा त्यांच्या विचारांना आपल्या मनात स्थान देणे, हे स्वतःच्या आध्यात्मिक प्रगतीसाठी विषारी आहे.
दृष्टांत: योगशास्त्रात सांगितले आहे की, मनाला एकाग्र ठेवण्यासाठी बाह्य वातावरणाची शुद्धी आवश्यक आहे. एखाद्या ठिकाणी दुर्गंधी येत असेल, तर त्या ठिकाणी ध्यान करणे शक्य होत नाही. त्याचप्रमाणे, ज्या व्यक्तीच्या विचारातून आणि बोलण्यातून निंदेची दुर्गंधी येते, अशा ठिकाणी मनाला एकाग्र करणे आणि परमेश्वराचे स्मरण करणे अत्यंत कठीण होते.
२. जया घडली संतनिंदा । तुज विसरूनि गोविंदा ॥ध्रु.॥
अतिशय सखोल अर्थ: ही अभंगाची सर्वात महत्त्वाची ओळ आहे. तुकाराम महाराज इथे संतनिंदेचे मूळ कारण स्पष्ट करतात: ईश्वरविस्मरण. संतनिंदा करणारे लोक परमेश्वरापासून पूर्णपणे दूर झालेले असतात. त्यांच्या दृष्टीने संत फक्त एक सामान्य माणूस असतो. त्यांना संतांच्या माध्यमातून परमेश्वराचे अस्तित्व आणि त्यांची शक्ती दिसत नाही. म्हणूनच, ते संतांचा आदर करू शकत नाहीत. संतांना मान न देणे म्हणजे पर्यायाने परमेश्वरालाच न मानणे होय.
दृष्टांत: एखाद्या राजाच्या राजदूताचा अपमान करणे, हे राजाचाच अपमान करण्यासारखे आहे. राजदूत हा राजाच्या प्रतिनिधी म्हणून काम करतो. त्याचप्रमाणे, संत हे परमेश्वराचे प्रतिनिधी आहेत. ते परमेश्वराचा संदेश देण्यासाठी आलेले असतात. त्यांच्या कार्याची निंदा करणे म्हणजे परमेश्वराच्याच कार्याला नाकारणे.
३. जळो त्याचें तोंड । नको दृष्टीपुढें भांड ॥२॥
अतिशय सखोल अर्थ: 'जळो त्याचें तोंड' हे शब्द शारीरिक द्वेष व्यक्त करत नाहीत, तर ते अशा अपवित्र विचारांबद्दलची तुकाराम महाराजांची तीव्र घृणा दर्शवतात. 'भांड' म्हणजे मूर्ख, लबाड किंवा भांडखोर. हे असे लोक आहेत ज्यांनी स्वतःच्या चुकीच्या विचारांमुळे आपला आध्यात्मिक विवेक गमावला आहे. तुकाराम महाराज सांगतात की, अशा लोकांचे मुख पाहणेही आपल्या आत्म्याच्या शुद्धतेसाठी योग्य नाही. त्यांच्या संगतीमुळे मनात विचारांची कलुषितता येते, म्हणून त्यांना दृष्टीआड ठेवणेच श्रेयस्कर आहे.
दृष्टांत: ज्याप्रमाणे एखादे दूषित पाणी तुमच्या शरीरासाठी हानिकारक आहे, त्याचप्रमाणे दूषित विचार तुमच्या मनासाठी हानिकारक आहेत. तुम्ही ते पाणी पिऊ शकत नाही. त्याचप्रमाणे, तुम्ही अशा लोकांच्या बोलण्याचा आणि विचारांचा स्वीकार करू शकत नाही.
४. तुका म्हणे देवा । तया दुरी मज ठेवा ॥३॥
अतिशय सखोल अर्थ: शेवटी, तुकाराम महाराज स्वतःच्या मर्यादेची जाणीव व्यक्त करतात. ते हे काम स्वतःच्या बळावर करू शकत नाहीत, कारण मन खूप चंचल आहे. ते परमेश्वराकडे प्रार्थना करतात की, "हे देवा, तूच मला अशा लोकांच्या नकारात्मक प्रभावापासून दूर ठेव." या प्रार्थनेत तुकाराम महाराजांचा विनम्र भाव आणि परमेश्वरावरील पूर्ण विश्वास दिसून येतो. आत्मिक शुद्धीसाठी केवळ स्वतःचा प्रयत्न पुरेसा नाही, त्यासाठी परमेश्वराच्या कृपेची आवश्यकता असते.
एकंदर संदेश: या अभंगाचा मुख्य संदेश केवळ निंदेपासून दूर राहणे एवढाच नाही, तर आध्यात्मिक मार्गावर चालणाऱ्या प्रत्येक साधकासाठी हा एक अत्यंत महत्त्वाचा नियम आहे. आपल्या मनाची शुद्धी टिकवून ठेवण्यासाठी, नकारात्मक विचारांच्या आणि बोलण्याच्या प्रभावापासून दूर राहणे हे आवश्यक आहे. यासाठी परमेश्वरावर पूर्ण विश्वास ठेवून त्याच्या मदतीची याचना करणे हेच योग्य आहे.
टिप्पण्या
टिप्पणी पोस्ट करा