संत तुकाराम महाराजांचा अभंग: भक्तीचा खरा निकष
संत तुकाराम महाराजांचा अभंग: भक्तीचा खरा निकष
(भाव महत्त्वाचा, रूप नाही)
या अभंगातून तुकाराम महाराज अनेक उदाहरणे देऊन सांगतात की, परमेश्वर केवळ निर्मळ भावनेचा आणि निस्वार्थ भक्तीचा भुकेला असतो, बाह्य श्रीमंती, जात किंवा सौंदर्याचा नाही.
१. निरागस भक्तीचे महत्त्व (The Importance of Innocent Devotion)
गौळीयाची ताकपिरें । कोण पोरें चांगलीं ॥१॥
सखोल अर्थ: महाराज प्रश्न विचारतात की, गोकुळात राहणाऱ्या गवळ्यांची ती ताक आणि दूध पिणारी मुले (गौळीयाची ताकपिरें) 'कोण चांगलीं' होती? म्हणजेच, ती मुले कोणती मोठी विदुषी किंवा राजपुत्र नव्हती. ती गरीब, साधी आणि केवळ दूध-दह्यावर जगणारी, समाजाच्या दृष्टीने सामान्य मुले होती.
भाव: त्यांच्याकडे बाह्य वैभव, ज्ञान किंवा प्रतिष्ठा काहीही नव्हते. त्यांची साधेपणा आणि निरागसता हीच त्यांची खरी ओळख होती. ही निरागसताच भक्तीसाठी सर्वात महत्त्वाची असते.
२. देवाचा खरा छंद (God's True Desire)
येवढा त्यांचा छंद देवा । काय सेवा भक्ती ते ॥ध्रु.॥
सखोल अर्थ: तुकाराम महाराज विचारतात की, त्या सामान्य, गरीब मुलांचा 'येवढा छंद देवा' (देवाला एवढा मोह/आकर्षण) का होता? त्यांच्यामध्ये 'काय सेवा भक्ती ते' (त्यांची कोणती मोठी सेवा किंवा महान भक्ती होती)?
रहस्य: याचे रहस्य हेच आहे की, त्यांच्यामध्ये कसलाही अहंकार किंवा स्वार्थ नव्हता. त्यांची भक्ती निरागस आणि निखळ होती. श्रीकृष्ण केवळ त्यांच्या या निर्मळ भक्तीभावावर आणि सहज प्रेमावर रीझले. देवाला मोठाले विधी किंवा कर्मकांडे नको असतात, त्याला फक्त मनाचा साधेपणा हवा असतो.
३. भक्तीपोटी आहार (Devotion Over Hunger)
काय उपास पडिले होते । कण्याभोंवते विदुराच्या ॥२॥
सखोल अर्थ: या चरणातून तुकाराम महाराज विदुराच्या उदाहरणाने स्पष्ट करतात की, देवाला भुकेची नाही, तर भक्तीची भूक असते.
प्रश्न: श्रीकृष्ण विदुराच्या घरी केवळ 'कण्याभोंवते' (कणिक किंवा साधे पदार्थ) खात होते. श्रीकृष्ण या सामान्य पदार्थांचा स्वीकार करत असताना, त्यांना 'काय उपास पडिले होते' (ते भुकेले होते का)?
उत्तर: नाही. ते भुकेले नव्हते. ते संपन्न आणि समर्थ असूनही केवळ विदुराच्या अटूट प्रेम आणि निस्वार्थ भक्तीमुळे ते पदार्थ आनंदाने स्वीकारत होते. येथे पदार्थांचे मूल्य नसून, विदुराच्या भावाचे मूल्य अधिक होते.
४. बाह्य रूप आणि कुळ गौण (Appearance and Lineage are Secondary)
तुका म्हणे कुब्जा दासी । रूपरासी हीनकळा ॥३॥
सखोल अर्थ: हा शेवटचा चरण भक्तीच्या सार्वभौमत्वावर शिक्कामोर्तब करतो.
कुब्जेचे उदाहरण: तुकाराम महाराज म्हणतात की, 'कुब्जा दासी' ही केवळ 'दासी' (सेवक) होती, 'रूपरासी हीनकळा' (ती कुरूप होती आणि नीच कुळात जन्मलेली होती). तिच्याकडे कोणतेही सामाजिक किंवा शारीरिक सौंदर्य नव्हते.
सत्य: असे असूनही, केवळ तिच्या उत्कट भक्तीमुळे आणि प्रेमामुळे श्रीकृष्ण तिच्यावर प्रसन्न झाले आणि तिला उत्तम गती दिली. यावरून सिद्ध होते की, भक्ती ही बाह्य रूप, जात-पात किंवा कुळ यावर अवलंबून नसून, केवळ अंतःकरणातील शुद्ध भावनेवर अवलंबून असते.
सारांश:
या अभंगातून तुकाराम महाराज सिद्ध करतात की, भक्ती हा सर्वांसाठी समान आणि सुलभ मार्ग आहे. परमेश्वर आपल्या भक्ताचे बाह्य रूप, जात किंवा श्रीमंती पाहत नाही; तो केवळ मनातील साधेपणा, निर्मळता आणि निस्वार्थ प्रेम पाहतो.
टिप्पण्या
टिप्पणी पोस्ट करा