संत तुकाराम महाराज यांचा अभंग: 'तीळ जाळिले तांदुळ'
संत तुकाराम महाराज यांचा अभंग: 'तीळ जाळिले तांदुळ' (अत्यंत सखोल आणि तात्त्विक स्पष्टीकरण) या अभंगातून तुकाराम महाराज केवळ बाह्य कर्मकांडावर टीका करत नाहीत, तर ते अध्यात्माचे मूळ तत्त्वज्ञान स्पष्ट करतात. ते आत्म्याला दूषित करणाऱ्या गोष्टींवर बोट ठेवतात आणि खऱ्या धर्माचे स्वरूप समजावून सांगतात. हा अभंग कर्मकांडाला नव्हे, तर कर्मफळाच्या आसक्तीला विरोध करतो. १. तीळ जाळिले तांदुळ । काम क्रोधे तैसेचि खळ ॥१॥ सखोल अर्थ: 'तीळ जाळिले तांदुळ' ही क्रिया भौतिक जगातील यज्ञ आणि कर्मकांडाचे प्रतीक आहे. तुकाराम महाराज सांगतात की, लोक भौतिक गोष्टी (तीळ, तांदूळ) जाळून परमेश्वराला प्रसन्न करण्याचा प्रयत्न करतात. पण ते हे विसरतात की, खरी अग्नी बाह्य नसून आंतरिक आहे. मनातील काम (वासना) आणि क्रोध हेच खरे 'खळ' (शत्रू) आहेत, जे आत्म्याला जाळत असतात. जेव्हापर्यंत हे आंतरिक शत्रू नष्ट होत नाहीत, तोपर्यंत बाह्य यज्ञ व्यर्थ आहेत. गूढ अर्थ: हा श्लोक योगशास्त्र आणि वेदांताच्या तत्त्वांशी जोडलेला आहे. योगशास्त्रानुसार, चित्तवृत्तींचा निरोध करणे हेच खरे तप आहे. इथे तुकाराम महाराज सांगतात...